جشنواره نوجوان خوارزمی رشته زبان و ادبیات فارسی مروری بر آموزش تصویر خوانی/تصویر نویسی

جشنواره نوجوان خوارزمی

در رشته ادبیات

تصویر خوانی و تصویر نویسی

مروری برکوتاه بر آموزش تصویر خوانی/ تصویر نویسی، نگارش و خوانش   

جشنواره نوجوان خوارزمی در رشته ی زبان و ادبیات فارسی در سه بخش به شرح زیر برگزار می شود .

بخش نخست: تصویر خوانی

1-  ابتدا دانش آموز عنوانی کوتاه ، مناسب وزیبا برای تصویر انتخاب می کنند .

2- جزییات تصویر: در این بخش دانش آموز هر آنچه را که از برون و ظاهر تصویر مشاهده می کند و می بیند،  در قالب یک یا دو بند به صورت جمله های توصیفی و کاملاً آزاد و خلاقانه و با توجه به ارتباط عناصر و پیکره ی تصویر و بدون توجه به ساختار کتاب ( مقدمه ، بدنه ونتیجه ) می نویسد (10-5 سطر)

3- پیام تصویر : در این مرحله دانش آموز پیام و یا پیام هایی که از تصویر برداشت می کند در یک بند می نویسد . (5-2 سطر)

بخش دوم : نگارش

1-   ابتدا دانش آموز از تصویر ارائه شده ، یک «موضوع کلی » انتخاب می کند.

2- دانش آموز برای موضوع انتخابی خود، به روش بارش مغزی، با توجه به تصویر (برونه ودرونه ی تصویر و ارتباط تصویر با مسایل اجتماعی ) معنا سازی و خوشه سازی می کند .

3 - نوشتن بند مقدمه :دانش آموزان خوشه سازی ها ومعنا سازی ها را در بند مقدمه ، معرفی کلی می کند . در واقع دانش آموز ، در این بخش ، مقدمه ی متن خود را می نویسد . به بیان دیگر نویسنده؛ بخش مقدمه را به معرفی موضوع و بیان ایده ی اصلی خود از موضوع ، اختصاص می دهد. می توان گفت؛  نویسنده در بند مقدمه طرز تفکر و برداشت خود را از موضوع می نویسد.

4  - نوشتن بند تنه/ بدنه: بند تنه بخش اصلی نوشته است . در این بخش نیازی نیست که دانش آموز هر آنچه که در تصویر می بیند؛ تمام اجزا را  بنویسد . زیرا مشاهدات خود را از تمام اجزا و عناصر در بخش تصویر خوانی (توجه به جزییات ) نوشته است. آنچه ارزش دارد؛ این است که دانش آموز، آن سه یا چهار کلید واژه را که از تصویر ارائه شده ، معنا سازی کلی انجام داده است ودر واقع بخش یا بخش هایی از تصویر ، ریز موضوع نوشته اش در بند های تنه قرار گرفته است ؛ در بند بدنه به صورت جمله ی موضوع می نویسد و جملات موضوع را با شرح ، تفسیر، توضیح، دلیل، تأیید و... تقویت، پشتیبانی و حمایت می کند.

    در واقع هریک از معنا سازی کلی ، موضوع نوشته ی فرد در بند های تنه خواهد بود . به طور مثال اگر دانش آموزی یک موضوع کلی انتخابی از تصویر را چهار واژه ، خوشه سازی و معنا سازی کرده باشد، هریک ازآن واژه ها ؛ موضوع یک بند در بخش بدنه خواهد بود . بنابر این بند بدنه چهار بند خواهد بود .

  5-بند نتیجه: آخرین بخش نوشته ی دانش آموز ، بند نتیجه است. در این مرحله دانش آموز می بایست از نوشته اش جمع بندی تأثیر گذار وتفکر بر انگیز داشته باشد. متن تولیدی فرد در پایان می بایست فرجام خوش،تفکر بر انگیز و تأ ثیر گذار باشد.

بخش سوم: خوانش  

در این بخش دانش آموز فقط بخش نگارش را خوانش دارد و نیازی نیست که بخش اول نوشته ( تصویر نویسی: انتخاب عنوان ، جزییات تصویر و پیام تصویر ) را بخواند .

دانش آموزان دختر و پسر در این مسابقه شرکت می کنند و در مدت 120 دقیقه در یک مکان مشخص ودر شرایط یکسان به رقابت می پردازند وبعد از پایان  مسابقه ی نوشتاری به شرکت کنندگان حدود 20 دقیقه فرصت داده می شود که بخش نگارش را به تمرین بپردازند و پس از پایان 20 دقیقه هریک ازشرکت کنندگان به طور جداگانه و انفرادی در حضور چهار داور بخش نگارش این مسابقه را اجرای خوانش می کنند . وداوری بخش نوشتاری بعد از پایان یافتن داوری بخش خوانش انجام می پذیرد . هریک از نوشته ها را 4 داور به طور جداگانه ارزیابی می نمایند و جمع امتیاز های خوانش و نوشتاری ، نفرات برتر مسابقه را تعیین می نماید . که در اختتامیه جشنواره از تمام شرکت کنندگان به طور عام و نفرات برتر به طور خاص تقدیر انجام می پذیرد .

شرح ملاک های ارزیابی در جشنواره نوجوان خوارزمی رشته ادبیات فارسی           

1-انتخاب عنوان زیبا برای تصویر:  که نشانه ذوق و استعداد و هنرمندی نویسنده است ، باعث جلب توجه خواننده نیز می شود . بنابر این عنوان زیبا، عنوانی است که در ارتباط با تصویر و کوتاه باشد. اگر به صورت ترکیبی و دو کلمه ای  باشد؛  بهتر  است . واضح باشد و عنوان، کلی باشد به گونه ای که بتوان مفهوم عام تری از تصویر برداشت کرد.

2- نگاه نو و خلاقانه به تصویر: خلق به معنای آفریدن نو و نوآفرینی است . بنابراین باید دیدگاهی متفاوت از دیگران داشته باشیم.این نگاه نو و خلاقانه در تمام بخش های تصویر خوانی جاری است . یعنی باید در انتخاب عنوان وهم در بخش جزییات تصویر وهم در بخش درک مناسب از عناصر و پیکره ی تصویر ، این نگاه خلاقانه را در نظر گرفت. کسی می تواند به نگاه نو دست یابد که رها شدگی در نوشتن را تمرین کرده باشد و ذهنی آزاد و پویا داشته باشد و ذهنش گرفتار مسائل تکراری نباشد . در اینجا باید متذکر شد که نسبت به تصویر نگاه متفاوت داشته باشیم ، نگاهی که در برگیرنده ی مفهوم تصویر باشد وهم نویسنده بتواند به درونه ی تصویر برسد و درونه ی تصویر را درک وکشف کند.برونه و ظاهر تصویر یک بحث است که رنگ و خطوط و حجم و... باهم و در مجموع یک تصویر کلی را می سازد و مفاهیمی را منتقل می کند. اما درونه ی تصویر بحث مهم تری است که باید به آن پرداخته شود و نویسنده بتواند به اعماق تصویر برود ومفاهیم را درک و کشف کند و با مسائل جامعه ارتباط دهد.

3- توجه به جزییات تصویر (رنگ ، خطوط، حجم و ...): نویسنده در این بخش ، هر آنچه از برونه ی تصویر شامل رنگ ها، خطوط وه پدیده ای که می بیند ؛ وهر آنچه از درونه ی تصویر ( پرواز ذهن به درون تصویر و پس زمینه های تصویر ) می بیند ؛ شامل می شود و نویسنده همه را به صورت جملات انشایی ، خلاقانه و زیبا ومنسجم بنویسد . این بخش را می توان با حواس پنجگانه و حتی ارتباط درونی با تصویر به رخ کشید .

4- درک مناسب از عناصر و پیکره ی تصویر : این ملاک ارتباط تنگاتنگی با اجزای بالا دارد.یعنی عنوان و جزییات تصویر و نگاه نو را نیز شامل می شود . و پیام تصویر را نیز اختصاصی در بر می گیرد. اما مقصود آن است که نویسنده از تمام اجزا و عناصر و کل تصویر ، یک یا چند برداشت ، پیام ، درک مناسب ، عمیق و گسترده را کشف کند و آن درک پیام و برداشت نیز نو و خلاقانه باشد به گونه ایکه تا کنون کسی به آن دست پیدا نکرده است.

بخش نگارش

انتخاب موضوع : برای نوشتن نیاز به موضوع داریم . بنا براین در گام نخست باید موضوعی را از تصویر انتخاب کنیم . موضوع را در راستای تصویر ( برونه و درونه ) معنا سازی و خوشه سازی می نماییم . این اقدام می تواند در ذهن و یا در پیش نویس انجام گیرد .

5- خوش آغازی:  یعنی نویسنده در بند مقدمه بتواند شروع و آغازی مناسب ودر ارتباط با موضوع تصویر داشته باشد .به چند شیوهمی تواند باشد . شروع نوشته می تواند با یک بیت ویا شعر و جمله ی حکیمانه باشد . می تواند با پرسش و طرح  سوال ، خبر داغ و تازه شروع شود ویا نویسنده از خودش متنی تولید نماید که به کلیت موضوع بپردازد ویا موضوع را معنا سازی و خوشه سازی نماید و آنها را در بند مقدمه به طور موثر و زیبا بیان نماید . سر انجام می توان گفت که شروع نوشته بستگی به توان نویسنده دارد و می توان فراتر از این اصول و قواعد باشد ولی باید در ارتباط با موضوع و کل نوشته و بند های بدنه باشد . در یک کلام باید گفت که مطرح کردن و معرفی کلی موضوع در بند مقدمه می آید .

6-بیان مناسب اندیشه و برداشت نویسنده از موضوع : برداشت نویسنده از موضوع می تواند در بند مقدمه بیاید و نیز می تواند جمله های موضوع هر بند باشد.  به بیان ساده تر  ، در گام نخست نویسنده از تصویر یک موضوع انتخاب می کند . در گام دوم موضوع را معنا سازی و خوشه سازی می کند و آن خوشه ها را به طور کلی در بند مقدمه معرفی می نماید ، در گام سوم : نویسنده از موضوع برداشت خودش را می نویسد و اندیشه اش را از موضوع به طور مناسب بیان می کند و این گام سوم در بند مقدمه و نیز به گونه ای دیگر وبا جمله ای متفاوت در جمله موضوع هر بند می آید بیان اندیشه و نوشتن ایده در بخش مقدمه و بدنه با توجه به موضوع که ممکن است عاطفی ویا وطنی و ملی باشد متناسب با موضوع از واژگان عاطفی و احساسی و یا واژگان و ترکیبات فخیم و استوار و غرور انگیز استفاده می گردد.

7- اثبات و استدلال مناسب و پشتیبانی طرز نگرش در بخش بدنه: همانطور که در بند مقدمه موضوع مطرح شده بود؛  در بند های بدنه ، اثبات موضوع مطرح می شود و این امر بسیار مهم است. پس وقتی نویسنده ایده ی خودش را از موضوع در بند مقدمه معرفی می کند و سپس آن ایده ها را در بند های بدنه به شکل جمله ی موضوع مطرح می نماید ؛ باید به نحوی خاص آن ایده ها را  اثبات و پشتیبانی نماید . چگونه ؟ نویسنده از منابع مختلف ادبی همچون شعر ، مثل، حکایت، و یا شیوه های دیگر چون استدلال ، مقایسه و تحلیل و تفسیر جانشین سازی ، دگر گونه دیدن ، و در مجموع از راه پرورش ذهن و شیوه های فعال سازی ذهن برای اقناع مخاطب بهره برداری کند . راه های دیگر که می توان از آنها در بند مقدمه واین بخش برای پروراندن موضوع و از زوایای متفاوت به موضوع بنگرد ؛ استفاده از شش کلاه تفکر است .  یعنی نویسنده با کلاه سفید ( رنگ خنثی و منفعل) ، ( کلاه سیاه منفی نگری غیر عاطفی و همراه با دلیل و استدلال نه منفی گرایی احساسی) ، ( کلاه قرمز شور و هیجان و نگاه احساسی و غیر استدلالی) ، (کلاه زرد بیانگر جنبه های خوش بینانه و مثبت است) ، ( کلاه سبز نشانه ی رویش و باوری است و از این کلاه جهت ابراز ایده ها و راه حل های جدید وخلاقانه استفاده می شود) و ( کلاه آبی وظیفه ی سازمان دادن اندیشه هاست . کلاه آبی تفکرات را نظم می بخشد و برنامه ریز تفکرات انسان است ) به زبان ساده می توان گفت که نویسنده در بند بدنه ، به طور ماهرانه و هنرمندانه به پشتیبانی ، حمایت ، اثبات، استدلال، شرح، توضیح و تفسیر موضوع وجملات موضوع در بند تنه بپردازد.

8- توجه به انسجام متن و رعایت نظم ذهنی نوشته : یعنی متن نویسنده در تمام بند ها انسجام داشته باشد و نظم ذهنی و نقشه ی راه ( داشتن موضوع، بند مقدمه، بند های بدنه و بند نتیجه ) رعایت شده باشد ودر پایان هر بند با آوردن جمله ای با جمله ی موضوع بند بعدی پیوند و ارتباط برقرار نماید. به عبارت دیگر در بند های بدنه وحدت موضوع به صورت طبیعی رعایت شده باشد و نویسنده در سراسر نوشته از اصل موضوع دور نیوفتد و فاصله نگیرد.

9- خلاقیت و بهره گیری از زبان ادبی و ترکیب های زیبا و خوش ساخت: نوشته ی دانش آموز باید از عنصر ادبی و رنگ و بوی ادبی خالی نباشد. بدین گونه که واژگان و ترکیبات به کار رفته در متن ، زیبا ، نو، خلاقانه، خوش ساخت و خوش ترکیب باشد. به بیان دیگر خلاقیت ، نگاه نو و متفاوت داشتن به موضوع و پرداخت و پردازش آن در نوشته ، به چشم بخورد ، نویسنده واژگان و ترکیباتی را در نوشته اش استخدام کند که گویی در هیچ به کار نرفته است. برای درک درست این ملاک سه راهکار پیشنهاد می گردد. نخست استخدام زبان ادبی باید برای آسانی درک مطلب باشد. دوم اثر و نوشته را زیبا و جذاب نماید. سوم از خواننده و مخاطب رفع خستگی نماید نه آن که خواننده را از درک مطلب باز دارد و یا خسته و ملول کند.

10- جمع بندی تأثیر گذار و تفکر برانگیز: بند پایانی نوشته نتیجه نام دارد این بند باید با سبک و شیوه ای خاص و خلاقانه که ویژه سبک نوشتاری دانش آموز است؛ به گونه ای خلاقانه به جمع بندی بپردازد به گونه ای که در خواننده ، این  احساس ایجاد شود که مطلب به گونه ای خاص و شیوا به پایان رسیده است و خواننده را به تأمل وا داشته است . در حقیقت نویسنده با توجه به زمینه ای که در متن فراهم ساخته است ؛ دیگر بار به شکل موجز و رسا و با نحو ه ی جمله بندی متفاوت و کار برد واژگان و اصطلاحات متمایز از متن اصلی مهارت خود را در جمع بندی به رخ می کشد به گونه ای که بر روی مخاطب تأثیر بگذارد وخواننده را به تفکر وادارد و این مسأله هرچه ماهرانه تر نوشته شود؛ ذهن مخاطب بیشتر درگیر خواهد بود .

11- درست نویسی ( رعایت نشانه های نگارشی ، املا ی صحیح واژگان ، دستور زبان و خط خوش ):  

این ملاک ها با توجه به آموخته های دانش آموز از کتاب های درسی در طول سالیان تحصیل می باشد .

12- ارتباط متن با تصویر ارائه شده :  بخش نگارش باید با تصویر  و موضوع برگرفته از تصویر همخوانی و ارتباط داشته باشد. خواننده و مخاطب باید بتواند پیوندی با موضوع برگرفته از تصویر ایجاد نماید.

13- خوش فرجامی ( فرود مناسب ): این ملاک مربوط به همان بند نتیجه است که می تواند فرود مناسب داشته باشد ولی تفکر برانگیز نباشد ویا در حالی که تفکر برانگیز و تأثیر گذار هست فرود و فرجام خوشی داشته باشد و به دل بنشیند و لذت بخش و امیدوار کننده باشد.     

شرح و تفسیر ملاک های ارزیابی خوانش متن  

1- صدای بلند ورسا : مقصود مقدار صدا و آوایی است که بتواند بیان کننده ی ظرفیت های اندیشه ی مطرح شده در متن باشد و نه هر صدای بلند برای هر متنی.

2- رعایت آهنگ متن مناسب کلام: لحن چیست: یعنی آواز خوش و موزون ، نوا، کشیدن صدا، اجتماع حالت های صداهای مختلف .

لحن در اصطلاح چیست؟ نحوه خواندن وبیان کردن جملات با توجه به شرایط موجود و فضای حاکم برجمله و کل متن می باشد. باید دانست که به هنگام تلفظ کردن متن، نه تنها هر متن ، بلکه هر بند و هر جمله نیز به تنهایی اعم از طنز یا جد ، لحن خاص خود را می طلبد و ممکن است در هر بند اقسام و انواع لحن ها بکار گرفته شود.

3- تلفظ صحیح: اولین و مهم ترین نکته ای که باید در هنگام خواندن متن در نظر بگیریم ؛ درست خواندن وتلفظ درست و صحیح است . اگر متنی را درست نخوانیم به لذت کشف معنی دست نمی یابیم ؛ اما مراد در این ملاک این است که درست خواندن را خواننده تمرین نماید و نشان از تسلط خواننده برمتن دارد .

4- رعایت مکث و درنگ ( ایستگاه های آوایی مانند قطع و وصل وکشش های آوایی ) : مقصود آن است که خواننده در این بخش با توجه به علایم نگارشی و ظرفیت متن ، عناصر زبر زنجیری ( مکث، تکیه، تأکید و کشش های آوایی مناسب) را رعایت کند . توجه به این ملاک منجر به دریافت مناسب تر معنا ومفهوم می شود ودر شنونده تأثیر دو چندان می گذارد.

5- بهره وری از زبان غیر کلامی /عناصر پیرا زبانی: مقصود استفاده از زبان بدن همچون حرکات دست وچهره و... است . البته تا حدی که طبیعی جلوه کند و ساختگی و تصنعی نشان داده نشود و این زبان بدن به درک و فهم مطلب کمک کند نه اینکه در جهت حواس پرتی بیننده باشد . عناصر پیرا زبانی نیز همچو استفاده از لباس های مناسب ، نوع نگاه، نوع پوشش، استفاده از موسیقی و هر گونه عامل دیگر که به درک و دریافت متن کمک کند .

                                  دبیر خانه استانی جشنواره نوجوان خوارزمی